W polskich domach Wigilia od zawsze jest najważniejszym dniem w roku. Na stole mają znaleźć się zastrzeżone dla tego dnia potrawy, ważne są też obyczaje. Wierzy się, że stanowi to gwarancję dobrobytu dla rodzin na cały nadchodzący rok.
Wigilia Bożego Narodzenia powinna być wieczorem innym niż pozostałe w roku. Ważne są: podzielenie się opłatkiem, przygotowanie dodatkowego nakrycia dla gościa czy dobór wyjątkowych potraw.
Co to jest Wigilia Bożego Narodzenia?
Nazwa ta pochodzi od łacińskiego słowa vigillia – czuwanie. W tradycji chrześcijańskiej Wigilia Bożego Narodzenia jest wieczorem oczekiwania na narodziny Jezusa Chrystusa – Boże Narodzenie. Stanowi ona wyjątkowy wieczór, kiedy ludzi w gronie bliskich, spożywając zastrzeżone dla tego dnia potrawy, kolędują, składają sobie życzenia i oczekują na przyjście Zbawiciela.
Kiedy jest Wigilia Bożego Narodzenia? Kiedy Wigilię obchodzą prawosławni?
Wigilia Bożego Narodzenia jest obchodzona w różnych terminach. Najwcześniej, bo 24 grudnia, jest celebrowana w Kościele łacińskim. W Kościele prawosławnym i grekokatolickim odbywa się 6 stycznia. Dzień wcześniej, tj. 5 stycznia, jest obchodzona w Kościele obrządku ormiańskiego.
Warto dodać, że dawniej dzień Wigilii był dniem surowego postu i tylko takie potrawy spożywano. Jeśli więc 24 grudnia w danym roku wypadał w niedzielę, to Wigilię przesuwano – odbywała się wcześniej (w sobotę), a Narodziny Jezusa Chrystusa trwały dłużej, celebrowano je aż trzy dni.
Właściwe rozpoczęcie Wigilii Bożego Narodzenia następuje wraz z pierwszą gwiazdką na niebie. Ma to być symboliczne nawiązanie do tego, że to właśnie Gwiazda Betlejemska sygnalizowała narodziny Jezusa.
Ten różny czas celebrowania Wigilii nie ma wpływu na jej ogólną formułę. Wigilia w prawosławiu przebiega podobnie jak w Kościele łacińskim. Oczywiście inne są dania czy obrzędy, np. w Polsce i na Ukrainie. To jednak naturalnie wynika z odmiennej postaci kuchni narodowych czy rozwoju historycznego.
Jakie obyczaje i dania na Wigilię i Boże Narodzenie?
Zgodnie z polską tradycją na wigilijnym stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi w ramach dwunastu dań. Podczas spożywania tej uroczystej kolacji należy skosztować każdego z nich chociaż symbolicznie. Ma to zapewnić dobrobyt w nadchodzącym roku. Typowe dania na Wigilię Bożego Narodzenia to:
- barszcz z uszkami,
- ryby,
- kasza z grzybami,
- pierogi,
- kapusta z fasolą, śliwkami, grzybami,
- zupy, np. żurek biały, zupy grzybowe,
- dania z makiem, np. kutia, kluski z makiem.
W Kościele łacińskim 24 grudnia jest nadal pielęgnowany zwyczaj utrzymania postu. Stąd dania na Wigilię i Boże Narodzenie nie przewidują mięsa.
Wigilia i święta Bożego Narodzenia to czas celebrowania radości z narodzin Jezusa Chrystusa na sianie. Zwyczajem jest umieszczanie na tę pamiątkę sianka pod obrusem na wigilijnym stole. Bliscy dzielą się w tym dniu opłatkiem, składając sobie serdeczne życzenia. Piękną tradycją jest pozostawienie przy stole wolnego miejsca. Dawniej, gdy wędrowało wielu bezdomnych, takie miejsce było dla nich zastrzeżone, aby nikt w ten wyjątkowy czas nie był sam, bez innych ludzi. Niektórzy dzielą się opłatkiem wigilijnym również ze zwierzętami, wierząc, że w ten dzień przemówią ludzkim głosem.
W wigilijny wieczór pod choinką przyozdobioną bombkami i łańcuchami każdy uczestnik Wigilii powinien znaleźć dla siebie prezent świąteczny. Kreatywność daje tutaj szerokie możliwości. W niektórych domach tych prezentów jest bardzo dużo, zwłaszcza gdy każdy domownik kupuje od siebie prezenty dla pozostałych.
Z wieczorem wigilijnym związanych jest wiele wierzeń. Jeśli do domu jako pierwszy przyjdzie młody chłopiec, oznaczać to będzie szczęście. Jeśli ktoś z domowników zrani się w tym dniu, np. nożem przy szykowaniu potraw, może być to zapowiedzią chorób. Panuje przekonanie, że jakie zachowania będą dominowały w rodzinie w ten dzień, taki będzie cały rok. Stąd w domach unika się kłótni i sprzeczek, aby nadchodzący rok również był od nich wolny.
Dopełnieniem obyczajów tego dnia jest wspólne kolędowanie i udanie się na pasterkę. Jest to uroczysta msza z okazji narodzin Jezusa Chrystusa, celebrowana w kościołach o północy.
Nadchodzący świąteczny czas to wyjątkowe dni w życiu każdego człowieka. Panuje wtedy atmosfera wzajemnej życzliwości, radości z bycia razem. To świąteczne przygotowanie rozpoczyna już 6 grudnia, kiedy ludzie dają sobie prezenty. Prezenty na Mikołajki corocznie przypominają o drugim człowieku, dzieleniu się, obdarowywaniu. Wprowadzają nas w świąteczny nastrój. Sama Wigilia Bożego Narodzenia to najważniejszy wieczór i najważniejsza noc w roku. Podobnie jak w Polsce jest też obchodzona na Litwie czy Słowacji.